از زمانی که جامعه بشری پیشرفت کرد، خانه‌ها نقش به‌سزایی در این پیشرفت داشتند. در زمان انسان‌های نخستین آنها برای حفاظت از خود در برابر حیوانات وحشی و آب و هوای نامطلوب به غار‌ها پناه می‌برند و این پیشرفت تا جایی ادامه پیدا کرد که این روز‌ها انسان ها برای خود ویلا‌های دوبلکس یا تریبلکس مطابق با آخرین استاندارد‌های جهانی می‌سازند. از همان گذشته تا به امروز به یکی از نکته هایی که در ساخت خانه ها توجه زیادی به آن می‌شد، تأثیر اقلیم بود.
البته از زمانی که انسان‌ها توانستند به انرژی فسیلی دسترسی پیدا کنند، توجه کمتری به تطبیق ساختمان با اقلیم داشتند که همین موضوع باعث شد به‌مرور مصرف انرژی بالا برود و هزینه های زیادی روی دست کشور گذاشته شود. به همین دلیل مهندسان دوباره به فکر دخالت اقلیم بر ساختمان سازی افتادند.
در تعریفی ساده از تاثیر اقلیم بر معماری باید بگوییم که شما باید ساختمان را به گونه ای طراحی کنید که بیشترین میزان استفاده را از انرژی های طبیعی داشته باشد. مثلاً در برخی موارد شاید نیاز باشد که بنا را به گونه ای بسازید که ارتباط کمی با محیط خارجی داشته باشد و در برخی موارد نیز لازم است ساخته پلان را بصورت متراکم در نظر گرفت.
ایران کشوری با شرایط آب و هوایی، ۴ فصل دارد؛ به همین دلیل در هر منطقه آن می‌توان آب و هوای مختلفی را تجربه کرد. مثلاً هوا در سواحل خزر معتدل و مرطوب، در فلات قاره‌ای خشک، در کوه های مرتفع سرد و در سواحل جنوبی و جنوب شرقی گرم می‌شود. شما باید به این عوامل در حین ساختمان سازی توجه داشته باشید؛ این موضوع یکی از نکات خرید ویلا در شمال نیز است، یعنی باید به تطابق بنا با اقلیم توجه کرده و سپس برای خرید آن تصمیم بگیرید.
عوامل تاثیر پذیر از اقلیم در معماری ساختمان
عوامل تاثیر پذیر از اقلیم در معماری ساختمان شامل ارتفاع و پوشش سقف، جهت‌گیری نور و مصالح هستند. شما باید به فاکتور‌هایی مثل آب و هوای منطقه نیز توجه کنید.
ارتفاع، پوشش سقف و جهت نورگیری
شما باید به نوع و شکل پوشش سقف توجه کنید، چون به‌عنوان یکی از مهمترین بخش های ساختمان به‌شمار می‌آید و نیمی از بار بنا را تنهایی به دوش می‌کشد. ارتفاع سقف نیز اهمیت دارد و شما باید ارتفاع آنها را متناسب با اقلیم منطقه در نظر بگیرید.
مثلاً اگر قصد ساخت ویلا در مناطق کوهستانی را دارید، قاعدتاً نباید ارتفاع سقف را خیلی بلند در نظر بگیرید، چون با انجام این کار در گرم‌کردن فضای خانه مشکلاتی زیادی برایتان به بار می‌آید. در چنین مناطقی پیشنهاد به استفاده از سقف‌های کوتاه است که هر چه زودتر محیط گرم شود.
همچنین اگر قصد خرید ملک یا ویلا را در شهر شمالی کشور از جمله گیلان دارید، در مرحله اول باید به‌دنبال شهرهای کم رطوبت گیلان باشد. در مرحله دوم باید به‌دنبال خانه‌هایی بروید که با سقف شیب‌دار ساخته‌شده‌اند که مبادا آب باران و برف روی آنها راکد باقی بماند و به سازه آسیب برساند.
مصالحی که برای محیط استفاده می‌کنید، باید سازگاری کامل با آب‌وهوای آنجا را داشته باشند و مقاومت خود را از دست ندهند. جهت نورگیری نیز باید به‌نحوی باشد که بیشترین نور طبیعی را در طول روز در ملک داشته باشید.
اقلیم معتدل و مرطوب
شما باید بازشوهایی در تمام بدنه و همه جهات در اقلیم معتدل و مرطوب برای ملک در نظر بگیرید. در این مناطق طراح‌های ساختمان بازشویی های با ابعاد بزرگ را رو به دریا تعبیه می‌کنند. این باعث می‌شود تا در طول روز از ساکنین از نسیم دریا بی بهره نمانند. پنجره هایی که برای ساختمان‌های این منطقه به کار می‌روند نیز OKB (ارتفاع کف تا زیر پنجره) ندارند و به صورت قدی کار شده اند. مقیاس مناسب برای بازشو‌های این اقلیم بین ۴۰ تا ۸۰ درصد است.
سازنده‌ها سقف‌های ساختمان‌ها را در این قلیم به‌صورت شیروانی و از جنس ورق گالوانیزه، ساقه برنج و ایرانیت در نظر می‌گیرند. هر چه ملک به دریا نزدیکتر باشد، باید شیب بیشتری برای آنجا در نظر بگیرید.
مصالحی که در اقلیم معتدل و مرطوب به کار می‌آید نیز از سنگ، خشت، چوب و سفال است. این مصالح به‌صورت بوم‌آورد هستند، یعنی در همان اقلیم پیدا می‌شوند.
سازنده ها ساختمان های مناطق معتدل و مرطوب را بر روی پیلوت و کرسی می‌سازند، یعنی اینکه سنگ چینی تا یک ارتفاع مورد نیاز است. دلیل اینکه در این ساختمان ها کرسی چینی انجام می‌شود را جلوگیری از ورود آب باران به ساختمان ها می‌دانند. همچنین کرسی چینی را به این دلیل به کار می‌گیرند تا کف ساختمان از زمین فاصله پیدا کند و سرمای زمین به داخل خانه نفوذ پیدا نکند. ویلا‌هایی با این ویژگی را می‌توانید از طریق گیلان املاک بیابید.
اغلب شهرهای شمالی کشورمان این نوع اقلیم را دارند؛ بنابراین شما می‌توانید با خرید یا ساخت ویلا در خوش آب و هوا ترین شهر گیلان مطابق با این ویژگی ها از زندگی در آنجا لذت ببرید.
اقلیم گرم و مرطوب
در ساختمان‌هایی که در مناطق گرم و مرطوب ساخته می‌شوند، نباید از پنجره ها و بازشو‌های زیادی استفاده کرد. شما حتی باید سایز بازشوها را کوچک در نظر بگیرید تا سازه‌ای استاندارد بسازید. اگر این کار را انجام ندهید، در طول سال نور خورشید آرامش شما را می‌گیرد و باعث ایجاد گرمای بیش‌ازاندازه در داخل خانه می‌شود.
شما باید جهت قرارگیری بازشوها را در این منطقه ها نیز به‌سمت شمال و جنوب در نظر بگیرید تا مبادا نور مستقیم خورشید به داخل خانه نفوذ پیدا کرده و آزارتان دهد.
کارشناس ها مقیاسی را برای بازشوها در این اقلیم در نظر گرفته‌اند که بین ۲۵ تا ۴۵ درصد است. شما باید برای ساخت خانه در مناطق گرم و مرطوب حتماً OKB را در نظر داشته باشید.
یکی از نکته هایی که در طراحی سقف در چنین اقلیمی باید به آن توجه کنید، ارتفاع زیاد است. در چنین وضعیتی گرمای هوا صعود و در زیر سقف تجمع پیدا می‌کند؛ همین مسأله باعث می‌شود که در بخش‌های پایینتر هوا خنک تر باشد و ساکنین احساس آسایش بیشتری در روز‌های گرم و تابستانی داشته باشند.
مصالحی که برای ساخت سازه در اقلیم گرم و مرطوب به کار می‌برید، باید با ظرفیت حرارتی کمی تولید‌شده باشند تا مبادا باعث ذخیره انرژی شوند. برای همین اغلب ساختمان‌ساز‌ها در این منطقه‌ها ترجیح می‌دهند که از چوب‌ها استفاده کنند، چون چوب انرژی را خیلی کند عبور می‌دهد.
شما باید نوع طراحی پلان‌ها و ساختمان‌ها را به‌صورت نیمه‌درونگرا و حیاط مرکزی در نظر بگیرید.
در کشور‌های ایران شهر‌هایی مانند بندرعباس، جاسک، آبادان و اهواز در اقلیم گرم و مرطوب قرار گرفته‌اند.
اقلیم سرد و کوهستانی
کسانی که در اقلیم سرد و کوهستانی زندگی می‌کنند، با معضلی با نام سرمای شدید روبرو هستند. در این منطقه رطوبت نیز کم است. در این اقلیم محله‌ها را به‌صورت متصل به یکدیگر می‌سازند تا کوران هوا در کمترین حالت ممکن باشد. با این ویژگی بدنه ساختمان‌ها با هوای خارجی نیز ارتباطی ندارد و به‌همین دلیل هوای داخل خانه‌ها گرمتر باقی می‌ماند.
بازشوهایی که برای اقلیم‌های سرد و کوهستانی در نظر می‌گیرند، بسیار کوچک هستند و تعداد کمی دارند. هر چه بازشوی بیشتری برای یک خانه در این منطقه در نظر بگیرید، باید منتظر سرمای شدیدتری در داخل خانه حتی با وجود استفاده از منابع گرمایشی باشید. سازنده‌ها نیز بازشوها را در قسمت جنوبی در نظر می‌گیرند تا بیشترین استفاده از نور خورشید را داشته باشند و فضای داخل خانه را گرم کنند.
در خانه های مناطق سرد و کوهستانی ترجیح ساخت‌و‌سازگران استفاده از پنجره‌های دوجداره است که عایق حرارتی مناسبی هستند و جلوی هدر رفت انرژی را می‌گیرند. شما می‌توانید ابعاد بازشوها در این منطقه را بین ۱۲ تا ۲۵ درصد در نظر بگیرید.
سقف خانه‌هایی که در مناطق سرد و کوهستانی ساخته می‌شوند، از جنس کاه‌گل یا چوب هستند که صنعتگران آنها را به‌صورت مسطح اجرا می‌کنند. در این صورت حتی با نشستن برف روی سقف از هدر رفت انرژی جلوگیری خواهد شد. مجری‌ها همچنین ارتفاع سقف ها را خیلی کم در نظر می‌گیرند تا باعث تجمع انرژی در تمام فضای خانه شوند.
مصالحی با ظرفیت حرارتی مناسب در این منطقه بهترین گزینه برای ساخت خانه‌ها هستند که از جمله آنها می‌توان به ملات کاه‌گل، سنگ، خشت و آجر اشاره کرد.
شهر‌هایی مانند تبریز، ارومیه، سنندج، همدان، آذربایجان و فارس جزء شهر‌هایی با اقلیم سرد و کوهستانی هستند.
اقلیم گرم و خشک
به مناطقی که رطوبت کافی در آنجا وجود ندارد، منطقه ای با اقلیم خشک می‌گویند. در این مناطق وزش باد رطوبت آنجا را از بین می‌برد. تاثیر فشار بالای هوا را در از بین‌رفتن رطوبت این منطقه نباید نادیده گرفت که باعث گرم‌شدن محیط می‌شود و رطوبت موجود در فضا را از بین می‌برد. اصفهان و یزد از جمله شهر‌هایی هستند که در مناطق گرم و خشک قرار دارند.
سازنده‌ها بازشوها را در ساختمان‌های مناطق گرم و خشک به‌صورت عمودی و کشیده در نظر می‌گیرند. در این ساختمان‌ها اگر ملک به‌صورت درون‌گرا و حیاط مرکزی بود، امکان انتخاب بازشو‌های کشیده وجود دارد، اما اگر ملک رو به کوچه ساخته شده است، می‌توان از OKB برای بازشوها استفاده کرد تا حریم شخصی حفظ شود. سازنده‌ها همچنین پنجره‌ها را به‌صورت رنگی در این اقلیم در نظر می‌گیرند تا مانع از ورود نور به داخل خانه شوند.
بازشوهایی که سازنده‌ها برای این مناطق انتخاب می‌کنند، با ابعاد ۲۵ تا ۴۰ درصد هستند. این درصد را برای بازشو‌های ساختمان‌هایی با حیاط مرکزی ذکر کردیم.
سقف‌های ساختمان‌های مناطق گرم و خشک به‌صورت گنبدی و بدون اسکلت است که آنها را از گل و خشت خام و به‌صورت خرپشته می‌سازند. البته در برخی منطقه‌های نیمه‌بیابانی هوا نسبتاً متعادل بوده و چوب هم وجود دارد، برای همین سقف‌ها را به‌صورت مسطح در نظر می‌گیرند.
برای ساخت بنا در مناطق گرم و خشک از گل و مشتقات آن استفاده می‌کنند. در برخی موارد سنگ و چوب را در ساخت‌و‌ساز به کار می‌برند که در این صورت آنها را با گل و خاک مخلوط خواهند کرد.
آیا می‌توان بر خلاف عوامل اقلیمی در معماری ساختمان سازی کرد؟
در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که بله، می‌توانید این کار را انجام دهید، اما ملکی که بر خلاف عوامل اقلیمی در معماری می‌سازید، به هیچ عنوان کیفیت لازم را ندارد و استاندارد نیست. این نوع طراحی ملک شما را نه در روز‌های زمستانی شما را گرم و نه در روز‌های تابستانی شما را سرد نگه می‌دارد. همچنین شما باید دائماً از وسایل سرمایشی و گرمایشی در چنین ساختمان‌هایی استفاده کنید که باعث بالارفتن هزینه‌ها و مصرف انرژی برق، آب و … می‌شوند.
ساختمان‌هایی با طراحی نا منطبق با اقلیم گاهی به‌قدری برای مالک آن آزاردهنده هستند که مالک ترجیح می‌دهد عطایش را به لقایش ببخشد و این ملک را بازسازی کند؛ بنابراین اگر نمی‌خواهید درگیر چنین مشکلاتی بعد از ساخت ملک شوید، حتماً به اقلیم منطقه زندگی‌تان توجه داشته باشید.
شما می‌توانید از یک کارشناس حرفه‌ای معماری بخواهید که ابتدا اقلیم منطقه شما را بررسی کند. سپس با طراحی فضا روی کاغذ و تشخیص مصالح و نوع طراحی موردنیاز به شما در ساخت خانه‌ای استاندارد کمک کند. اگر می‌خواهید خانه‌ای بخرید نیز پیشنهاد می‌دهیم که حتماً یک کارشناس حرفه‌ای همراه خود ببرید تا ملک را از جنبه‌های مختلف بررسی کرده و مناسب یا نامناسب‌بودن آن با اقلیم را بگوید.
تاثیر اقلیم بر معماری، نکته ای که نمی توان از آن چشم پوشی کرد
تاثیر اقلیم بر معماری به‌قدری است که به هیچ عنوان نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. اگر بخواهید این کار را انجام دهید، در آینده درگیر پیامدهای منفی عدم توجه به تاثیر اقلیم در معماری می‌شوید و هزینه‌های زیادی نیز برایتان به بار می‌آید.
تأثیر اقلیم بر معماری حتی می‌تواند به‌قدری باشد که دائماً بیماری‌های جسمی مختلفی را برایتان به همراه بیاورد. مثلاً در یک منطقه کوهستانی سقف را در ارتفاع بالا طراحی کرده‌اید و همین موضوع باعث می‌شود که خانه سرد نشود. حالا شما سرما می‌خورید و دائماً با بیماری‌های مشابه در فصل‌های سرد سال روبرو می‌شوید.
هر چند کشور ایران کشوری ۴ فصل است و مردم را از برکات هر فصل برخوردار می‌کند، اما زیان‌هایی هم برای آنها با این ویژگی به بار می‌آورد که البته این زیان‌ها فقط دامن‌گیر افرادی می‌شوند که ملک خود را متناسب با اقلیم منطقه خود نساخته‌اند. اگر شما نمی‌خواهید که جزء این دسته از افراد باشید، قبل از ساخت‌و‌ساز ملک حتماً به این نکته توجه کنید.
